संविधान र कानूनी प्रावधान बमोजिम आगामी फागुन २० गतेदेखि रिक्त हुने राष्ट्रिय सभाका १९ मध्ये १८ स्थानमा पदपूर्तिका लागि निर्वाचन आयोगले माघ ११ गते निर्वाचन गर्ने तयारी अघि बढाएको छ। 

संविधानको धारा ८६ र राष्ट्रिय सभा सदस्य ऐनको व्यवस्था अनुसार, सात प्रदेशबाट अलग अलग संख्या र समूहको प्रतिनिधित्व गर्दै आजभन्दा ठिक ६ वर्षअघि जुन प्रक्रिया र माध्यमबाट निर्वाचित भएका थिए तत्तत् समूह र संख्याको पदपूर्तिका लागि सम्बन्धित प्रदेश सभाका सदस्य र स्थानीय तहका प्रमुख तथा उपप्रमुखहरु निर्वाचक मण्डलको मतभारका आधारमा नयाँ १८ सदस्यहरुको चयन हुनेछ। 

यसरी रिक्त हुने स्थानमध्ये नेकपा एमालेका ८ जना, नेकपा माओवादी केन्द्रका ७, नेकपा एकीकृत समाजवादीका एक, जनता समाजवादी पार्टी नेपाल र लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीका एक सदस्य रहेका छन्।

यसअघिको सरकारको तर्फबाट भएको सिफारिस बमोजिम राष्ट्रपतिले मनोनित गरेका कम्युनिष्ट नेता वामदेव गौतमको स्थानमा भने आगामी दिनमा सरकारको सिफारिसमा राष्ट्रपतिले नै पदपूर्ति गराउने छन्।

पछिल्लो समय २०७८ मा भएको जनगणनाको आधारमा देशको कुल जनसंख्यालाई विद्यमान कानूनी व्यवस्था अनुसार प्रदेश सभा सदस्यको मतभार प्र्र्रति सदस्य ५३ र स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखको प्रति व्यक्ति १९ मतभार निर्धारण गरेको आयोगले सम्बन्धित दलका उम्मेदवारहरुले प्राप्त गर्ने मतभारकै आधारमा परिणाम सार्वजनिक गर्नेछ।

जसका लागि कुनै पनि प्रदेशमा कुनै पनि दलले प्रदेश र स्थानीय तहको मतभारका आधारमा एकल नतिजा हाँसिल गर्न सक्ने अवस्था छैन। त्यस्तो स्थितिमा हरेक प्रदेशमा प्रमुख तीन दलमध्ये कुनै न कुनै दलबिच चुनावी तालमेल गर्नैपर्ने बाध्यता रहेको छ। 

अर्थात, कोशी प्रदेशबाट रिक्त हुन लागेका तीन स्थानमध्ये अन्य, महिला र दलित समूहबाट प्रतिनिधित्व गर्ने एमालेका देवेन्द्र दाहाल र इन्दिरादेवी गौतम तथा तत्कालीन माओवादी केन्द्रका गोपीबहादुर अछामीको स्थानमा निर्वाचन हुनेछ।
विशेषगरी पछिल्लो समय विघटित प्रतिनिधि सभामा ठूलो दल नेपाली कांग्रेसका युवा महामन्त्रीद्वयले चुनावअघि हुने गठबन्धनको विरोध गरिरहेपनि राष्ट्रिय सभा सदस्यको नतिजा आफ्नो पक्षमा पार्न उनीहरुको बालहठले पार लाग्दैन। 

सात प्रदेशबाट निर्वाचित हुने १८ सदस्यको निर्वाचन परिणाम आफ्नो पक्षमा पार्न कांग्रेस, एमाले र नेकपामध्ये मधेस प्रदेशको हकमा नभएपनि अन्य प्रदेशमा कुनै न कुनै दुई दलबिचको चुनावी गठबन्धन बाध्यकारी बन्दैछ। 

कोशी प्रदेशमा कसको मतभार कति?

प्रदेश सभामा ९३ कोे जम्मा मतभार ४ हजरा ९ सय २९ तथा स्थानीय तह तर्फ २७४ को जम्मा मतभार ५ हजार २ सय ६ सहित कुल १० हजार १ सय ३५ मतभार रहेको छ। 

जसमा सबैभन्दा बढी अर्थात मतभार नेकपा एमालेको प्रदेश सभातर्फ ४० अर्थात २१ सय २० र स्थानीय तर्फ ११० को जम्मा मतभार २ हजार ९० सहित कुल ४ हजार २ सय १० अर्थात ४१.५ प्रतिशत मतभार रहेको छ। 

दोस्रो स्थानमा, नेपाली कांग्रेसका २९ प्रदेश सभा सदस्य (मतभारः १,५३७) तथा स्थानीय तहमा ११५ को जम्मा मतभार २१ सय ८५ सहित कुल मतभार ३७ सय २२ अर्थात ३६.७ प्रतिशत रहेको छ। 

तेस्रो स्थानमा, नेकपा माओवादी केन्द्रका १३ प्रदेश सभा सदस्य तथा ३१ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखसहित कुल मतभार १२ सय ७८ अर्थात १२.६ प्रतिशत रहेको छ। जसमा पछिल्लो समय नेकपा एकीकृत समाजवादीसँगको पार्टी एकता पश्चात थपिएका ४ प्रदेश सभा सदस्य र ७ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखसहितको ३४५ मतभार अर्थात ३.४ प्रतिशत थपिन जाँदा उक्त समूहको मतभार १६ प्रतिशत पुग्नेछ। 

उता ६ प्रदेश सभा र ४ स्थानीय तहतर्फको सदस्यको ३९४ मतभारसहित चौथो स्थानमा रहेको राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीसँगै प्रदेश सभातर्फ एक स्थानीय तर्फ ४ सहित जम्मा १२९ मतभार लिएर बसेको जनता समाजवादी पार्टी नेपालको पनि १.२ प्रतिशत मतभार कायम छ। 

समग्रमा हेर्दा पहिलो स्थानमा रहेको एमाले र दोस्रो स्थानमा रहेको कांग्रेसको जुन पकडकासाथ मतभारका अतिरिक्त प्रदेश सभामा सत्ता साझेदारी कायम रहेको छ उनीहरुबिचको चुनावी तालमेल भएको खण्डमा एमाले–कांग्रेसका उम्मेदवारसामू अरुको केही चल्नेवाला छैन। तर, यसअघि सम्पन्न निर्वाचनमा उक्त प्रदेशमा कांग्रेस र माओवादी लगायतका दलबिच चुनावी तालमेल भएपनि महिला कोटामा माओवादीकी उम्मेदवारलाई राप्रपासहितको साथ र समर्थनमा एमालेले पराजित गर्न सफल भएको थियो।

मधेस प्रदेशः 

सबैभन्दा ज्यादा मतभार रहेको मधेस प्रदेशबाट राष्ट्रिय सभामा प्रतिनिधित्व गर्ने चार सदस्यहरुको पदपूर्तिका लागि हुने निर्वाचन अन्य प्रदेशको तुलनामा बेग्लै छ। 

कारण, १०७ प्रदेश सभा सदस्य तथा २७२ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखसहित कुल १० हजार ८ सय ३९ मतभार रहेकोे मधेस प्रदेशमा कांग्रेस बाहेक कुनै पनि दलको २५ प्रतिशतमाथि मतभार रहेको छैन। 

अर्थात, प्रदेश सभामा २३ सदस्यसँगै स्थानीय तहका ५७ प्रतिनिधिसहित एमालेको कुल मतभार २३ सय २ अर्थात २१.२ प्रतिशत रहेको छ भने २२ प्रदेश सभा सदस्यसहित १०२ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुख बनाएको कांग्रेसको कुल मतभार ३१ सय ४ अर्थात २८.६ प्रतिशत रहेको छ। 

पछिल्लो समय उपेन्द्र यादव र अशोक राई समूहमा विभाजित हुन पुगेको तत्कालीन जनता समाजवादी पार्टी नेपालका १८ प्रदेश सभा सदस्य र ५१ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखसहित जम्मा १९ सय २३ अर्थात १७.७ प्रतिशत मतभार रहेको छ। 

यसैगरी माओवादी केन्द्र र नेकपा एसका क्रमशः ९ र ७ प्रदेश सभा सदस्यसँगै स्थानीय तहमा जम्मा २९ सदस्यको १३ सय ९९ मतभार (१२.९ प्रतिशत)का अतिरिक्त नेपाल संघीय समाजवादी पार्टीका एक प्रदेश सभा सदस्यको ५३ मतभार नवगठित नेकपासँग रहेको छ। 

यसका अतिरिक्त ९ प्रदेश सभा र २४ स्थानीय तहका प्रतिनिधिसहित ९३३ अर्थात ८.६ प्रतिशत मतभारसहित पाचौँ स्थानमा लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी नेपाल र १३ प्रदेश सभा सदस्य तथा ३ स्थानीय तहका सदस्यसहित ७४६ (६.८८ प्रतिशत) मतभार जनमत पार्टीसँग रहेको छ। यसबाहेक केही साना पार्टीसँगै स्वतन्त्र प्रतिनिधिहरुको ३८९ मतभार अलग्गै रहेको मधेस प्रदेशमा कुनै पनि दलको सहज परिणाम आउने स्थिति छैन। 

महिलाको तर्फबाट निर्वाचित एमाले सांसद तुलसा कुमारी दाहाल, जसपा नेपालको तर्फबाट अन्य समूहमा निर्वाचित मृगेन्द्रकुमार सिंह यादव, माओवादीको दलित कोटामा निर्वाचित राधेश्याम पासवान र लोसपाको तर्फबाट अल्पसंख्यक समूहमा परेर सांसद बनेका शेखरकुमार सिंहको प्रतिस्थापनका लागि हुने निर्वाचनमा दलहरुबिच कुन किसिमको गठबन्धन हुने होे र परिणाम कसको पोल्टामा पर्ने हो भन्ने अनुमान सहज छैन। 

बागमती प्रदेशः

महिला कोटामा माओवादी केन्द्रबाट निर्वाचित गंगाकुमारी बेलबासे र अन्य समूहमा नेकपा एसबाट प्रतिनिधित्व गर्ने बेदुराम भुसालको पदपूर्तिका लागि हुने दुई सिटका लागि बागमती प्रदेशका ११० प्रदेश सभा सदस्यसँगै स्थानीय तहका २३७ जनप्रतिनिधिले मतदान गर्नेछन्।

कुल १० हजार ३ सय ३३ मतभार रहेको यो प्रदेशमा कांग्रेसका ३७ प्रदेश सभा तथा १०७ स्थानीय तहका प्रतिनिधिसहित जम्मा ३९ सय ९४ अर्थात ३८.६५ प्रतिशत मतभारका साथ पहिलो स्थानमा रहेको छ। 

एमालेका २७ प्रदेश सभा सदस्य तथा ६० स्थानीय तहका प्रतिनिधिसहित जम्मा २५ सय ७१ अर्थात २४.८८ प्रतिशत मतभार रहेको अवस्थामा माओवादी केन्द्र र नेकपा एसको एकीकरण पश्चात प्रदेश सभामा २८ तथा ६६ स्थानीय तहसहित जम्मा मतभार २७ सय ३८ अर्थात २६.४९ प्रतिशत मतभार रहको छ। 

प्रदेश सभामा १३ सदस्यसहित स्थानीय तहका १ सदस्य रहको राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीको ७ सय ८ अर्थात ६.८५ प्रतिशत, नेमकिपाका ३ प्रदेश सभा सदस्य तथा २ स्थानीयको १९७ तथा हाम्रो नेपाली पार्टीका २ प्रदेश सभा सदस्यको १ सय ८ मतभारसँगै स्वतन्त्र एक स्थानीय तहका सदस्यको १९ मतभार रहेको छ। 

यो प्रदेशमा पनि कांग्रेस र एमाले अथवा माओवादीमध्ये कुनै दुई दल मिलेको खण्डमा परिणाम अपेक्षकृत नै आउनेछ। 
गण्डकी प्रदेशः 

प्रदेश सभामा ६० तथा स्थानीय तहका १७० सदस्यसहित जम्मा ६ हजार ४ सय १० मतभार रहेको गण्डकी प्रदेशले माओवादी नेता नारायणकाजी श्रेष्ठ (अन्य समूह) र एमाले सांसद भगवती न्यौपाने (महिला समूह)को प्रतिस्थापनका लागि निर्वाचन हुनेछ। 

यस प्रदेशमा २७ प्रदेश सभा सदस्य तथा ६७ स्थानीय तहका प्रतिनिधिसहित जम्मा २७ सय ४ अर्थात ४२.२ प्रतिशत मतभार कांग्रेसको पक्षमा रहेको छ भने २२ प्रदेश सभा तथा ६८ स्थानीय तहको संख्यासहित २४ सय ५८ अर्थात ३८.३ प्रतिशत मतभार एमालेको पोल्टामा रहेको छ। 

माओवादी र नेकपा एसका ८ प्रदेश सभा तथा ३१ स्थानीय तहका सदस्यसहित १ हजार १३ अर्थात करिब १५ प्रतिशत मतभार रहेको गण्डकीमा राप्रपाको १०६ राष्ट्रिय जनमोर्चाको ५७ तथा बाबुराम भट्टराईको ५३ र एक स्वतन्त्रको १९ मतभार रहेको छ। 

उक्त प्रदेशमा पनि एमाले र कांग्रेस अथवा यीमध्ये एकले नेकपा माओवादीसँग तालमेल गरेको खण्डमा परिणाम सहजै निस्कन्छ। 
लुम्बिनी प्रदेशः

एमालेका गोपाल भट्टराई (अन्य) र विमला घिमिरे (महिला) तथा माओवादीको अपांगता÷अल्पसंख्यक कोटाका सांसद जगप्रसाद शर्माको सट्टा हुन लागेको तीन स्थानको निर्वाचनका लागि लुम्बिनी प्रदेश सभाका ८७ सदस्यसँगै २१८ स्थानीय तहका प्रतिनिधिसहित ८ हजार ७ सय ५२ मतभारको प्रयोग हुनेछ।

जसमध्ये, नेपाली कांग्रेसको प्रदेश सभामा २७ र स्थानीय तहका ९२ प्रतिनिधिको मतभार ३१ सय ७९ अर्थात ३६.३ प्रतिशतसहित पहिलो स्थानमा छ भने, २९ प्रदेश सभा सदस्य तथा ६७ स्थानीय प्रमुख÷उपप्रमुखको कुल मतभार २८ सय १० अर्थात ३२.१ प्रतिशत रहेको छ। 

त्यसैगरी तत्कालीन नेकपा माओवादी केन्द्र र नेकपा एससहितको एकीकृत पार्टीसँग १२ प्रदेश सभा सदस्य तथा ४० स्थानीय प्रमुख÷उपप्रमुखको १३ सय ९६ अर्थात १५.९ प्रतिशत मतभार रहेको छ। 

यसबाहेक, राप्रपा, नागरिक उन्मुक्ति पार्टी जसपा, लोसपा, राष्ट्रिय जनमोर्चा लगायतका दलहरुको करिब १६ प्रतिशत मतभार रहेको छ। 

जसको आधारमा यदि दुई ठूला दल कांग्रेस र एमालेबिचको गठबन्धन बनेको खण्डमा यस प्रदेशबाट निर्वाचित हुने सदस्यका लागि अरु दलका उम्मेदवार छेउछाउ पनि पर्नेवाला छैनन्। यदि माओवादी र कांग्रेस अथवा माओवादी र एमालेबिचको चुनावी तालमेल हुने स्थितिमा भने प्रतिस्पर्धा थप रोचक पनि बन्न सक्दछ। 

कर्णाली प्रदेशः

राष्ट्रिय सभामा माओवादी केन्द्रबाट पुरुष अन्य समूहमा प्रतिनिधित्व गर्ने मायाप्रसाद शर्मा र एमालेबाट महिलातर्फको सदस्यका रुपमा रहेकी सुमित्रा बि.सी. प्रतिस्थापनाका लागि कर्णाली प्रदेश सभाका ४० तथा १५६ स्थानीय प्रमुख÷उपप्रमुखले मतदान गर्नेछन्।

जसको कुल मतभार प्रदेश सभातर्फ २ हजार ६७ तथा स्थानीय तहतर्फ २९ सय ६४ सहित कुल ५ हजार ३१ रहेको छ। 
यस प्रदेशमा पनि १४ प्रदेश सभा सदस्य तथा ५७ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखको कुल मतभार १८ सय २५ अर्थात ३६.३ प्रतिशत कांग्रेसको रहेको छ। 

नेकपा एससँगको पार्टी एकीकरण पश्चात तत्कालीन नेकपा माओवादीसहितको एकीकृत पार्टीका १४ प्रदेश सभा तथा ५८ स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखको कुल मतभार १८ सय ४४ अर्थात ३६.६३ प्रतिशतसहित पहिलो स्थानमा रहेको छ। 

यस प्रदेशमा एमालेका १० प्रदेश सभा सदस्य तथा ३५ स्थानीय प्रमुख÷उपप्रमुखसहितको ११ सय ९५ मतभार अर्थात २३.८ प्रतिशत मत रहेको छ। 

राप्रपा र स्वतन्त्रको मुस्किलले ४ प्रतिशत पनि मतभार नरहेको यस प्रदेशमा पनि कांग्रेस, एमाले र माओवादीबिचको गठबन्धनकै आधारमा निर्वाचनको परिणाम आउने छ।   

सुदूरपश्चिम प्रदेशः

यसप्रदेशबाट राष्ट्रिय सभामा प्रतिनिधित्व गर्ने तारामान स्वाँर नेकपा माओवादी केन्द्रका पुरुष अन्य समूह तथा शारदादेवी भट्ट एमालेको महिला समूहबाट प्रतितिनिधित्व गर्ने दुई सदस्यको स्थानमा उक्त प्रदेश सभाका ५२ सदस्यसहित स्थानीय तहका १७६ प्रमुख÷उपप्रमुखले मताधिकार प्रयोग गर्नेछन्।

प्रदेश सभा तथा स्थानीय तहका सदस्यहरुको कुल ६१ सय मतभार रहेको यस प्रदेशमा कांग्रेसको बलियो उपस्थिति रहेको छ। 

प्रदेश सभाका १८ सदस्य तथा स्थानीय तहका ८६ प्रतिनिधिको जम्मा २५ सय ८८ मतभार अर्थात ४२.४ प्रतिशत कांग्रेसको पक्षमा रहेको छ भने एमाले १० प्रदेश सभा तथा ५० स्थानीय प्रतिनिधिसहितको १४ सय ८० अर्थात २४.३ प्रतिशत मतभारसहित दोस्रो स्थानमा रहेको छ। ्

माओवादी केन्द्रका ११ प्रदेश सभा तथा २५ स्थानीय प्रतिनिधिका अतिरिक्त नेकपा एसका ४ प्रदेश सभा र ५ स्थानीय सदस्यसहित नेकपाको १३ सय ६५ अर्थात २२.३३ प्रतिशत मतभारसहित तेस्रो स्थानमा रहेको छ। 

यस प्रदेशमा नागरिक उन्मुक्ति पार्टीका ७ प्रदेश सभा सदस्य तथा ७ स्थानीय प्रमुख÷उपप्रमुखसहित ५ सय ४ मतभार अर्थात ८.२६ प्रतिशत तथा राप्रपा र स्वतन्त्रको करिब दुई प्रतिशत मतभार रहेको छ। 

जसको आधारमा राष्ट्रिय सभा सदस्यका लागि हुने निर्वाचनको परिणाम प्रमुख तीन दलमध्ये कांग्रेससँगको गठबन्धनमा रहने उम्मेदवारको परिणाम जति सहज र सरल देखिन्छ अन्य दलको हकमा उत्तिकै जटिल पनि रहेको छ। 

कांग्रेसका लागि नागरिक उन्मुक्ति साथ र समर्थनले पनि नतिजा पक्षमा पर्न सकेपनि एमाले र माओवादीबिचको चुनावी तालमेलले मात्रै पनि अपेक्षाकृत परिणाम आउन कठिन देखिन्छ।