पछिल्लो समय विभिन्न संचारमाध्यमः विशेष गरी कान्तिपुर दैनिकले कसरी सहकारीको रकमसँगै ग्यालेक्सी टिभीको शेयर बिक्रीवापतको रकम राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)का अध्यक्ष रवि लामिछानेको खातामा जम्मा भयो भन्नेबारे समाचार प्रकाशित गरेसँगै अहिले सिंगो मुलुकको ध्यान यही विषयमा केन्द्रित छ।

कान्तिपुर दैनिकले ग्यालेक्सी टिभीका अध्यक्ष जिबी राईलाई शेयर हस्तारण गरिदिएवापत लामिछानेले प्राप्त गरेको १ करोड ८० लाख रुपैयाँको चेक भौचर सप्रमाण सार्वजनिक गरेलगत्तै सोमबार रविले पार्टी मुख्यालयमा पत्रकार सम्मेलन नै गरे।

जहाँ उनले विगतको भन्दा अलि फरक शैली र नम्र भावमा आमसंचारमाध्यम समक्ष स्पष्टिकरण दिने प्रयास गर्दै भने, ‘ग्यालेक्सी टिभीको शेयरवापत १ करोड ८० लाख रुपैयाँ मेरो खातामा जम्मा भएकै छैन। नपत्याए, ग्लोबल आइएमई बैंकले दिएको यो पत्र हेर्नुहोस्।’

विगत केही समययता रास्वपा अध्यक्ष रविको छवि धुमिल बन्दै गएको अवस्थामा त्यसको बचाउका लागि उनको दायाँ/बायाँ उपस्थित थिएः प्रखर विद्वान अर्थशास्त्री स्वर्णिम वाग्ले र पूर्व बैंकर्स एशोसिएशनका चर्चित हस्ती अनिलकेशरी शाह। जसले रविको छवि बचाउन भरपूर कोशिश पनि गरे। त्यतिमात्र होइन, उनले आफ्नो बचाउका लागि सिंगो मिडिया जगतको विश्वसनीयतामाथि पनि गम्भीर प्रश्न चिन्ह खडा गरिदिए।

आफूमाथि लागेका आरोपहरुको प्रतिरक्षामा सिंगो पार्टीपंक्तिलाई नै रक्षाकबजका रुपमा उतार्न सफल रविकोे पत्रकार सम्मलेनको परिदृश्यले नेपाली राजनीतिक समाजसँगै सिंगो राज्य व्यवस्थामाथि केही गम्भीर प्रश्नहरु उब्जिएको छ।

पहिलो प्रश्नः शेयर कारोबारमा रविको संलग्नता व्यक्तिगत हो कि संस्थागत?

केही समयअघि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले आफू वा आफ्नो परिवारका सदस्यमाथि भइरहेको आक्रमणले सिंगो व्यवस्था नै संकटमा पर्न सक्छ भन्ने जस्तो अभिव्यक्ति दिए। त्यसलगत्तै वर्तमान शासन व्यवस्था विरोधीदेखि पूर्व राजावादीहरुलाई लाग्योः अहो! आक्रमण त प्रचण्डसँगै उनकाे  परिवारका सदस्य र सिंगो व्यवस्थामाथि नै पो गर्नु पर्ने रहेछ त। त्यही बुझाइमा उनीहरुले आफ्ना गतिविधिहरु आक्रमक ढंगले केन्द्रित गर्ने कोशिश पनि गरे। फलस्वरुप कतिपय स्थापित दलका नेताहरुको मनमा समेत चिसो पस्न थाल्योः कि कतै यो व्यवस्था नै जाने त होइन?

अन्यथा, जहिले पनि विपक्षीहरुको आक्रमण र आलोचना सत्तामा रहेका शासकहरुविरुद्ध नै केन्द्रित हुदैआएको थियो र हुने क्रम जारी पनि रहन्छ। त्यो अवस्थामा एउटा व्यक्ति वा संस्थाले गरेको गल्तीको सजाय सिंगो राज्य व्यवस्था र आमनागरिकले भोग्नु वा व्यहोर्नु पर्दैन।

तर, पछिल्लो समय हाम्रो समाजमा एउटा नयाँ भाष्य निर्माण हुँदैछ। कुनै व्यक्ति विशेषको घटनालाई कसैले पत्तै नपाई कुनै संस्था, पार्टी, वा व्यवस्था विशेषविरुद्धको अभियानको बर्को ओढाइन्छ र त्यसको आडमा संस्था वा व्यवस्थामाथि धावा बोल्ने कोशिश हुँदैछ। त्यसैले, कुनै व्यक्तिविशेषका घटनालाई पनि संस्था वा पार्टी विशेषले नै रक्षाकवच भिराइदिनु परिरहेको छ।

त्यही भाष्य निर्माणको पछिल्लो कडी हो, रास्वपा अध्यक्ष रवि लामिछानेको व्यक्तिगत लेनदेन र कारोबारको सन्दर्भ। जसको प्रतिरक्षामा सिंगो पार्टीपंक्तिलाई उतार्ने गलत अभ्यासकाे सुरुवात हुँदैछ। जसको प्रतिरक्षाका लागि चःमतिस्थित केन्द्रीय कार्यालयमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा उपाध्यक्ष वाग्ले र शाह जस्ता धुरन्धर पात्रहरु नै मैदानमा उत्रिए।

अब यहाँ प्रश्न उठ्छः कि ग्यालेक्सी टिभीका संचालक जिबी राईसँग रविको शेयर खरिदबिक्री कारोबार र आर्थिक लेनदेनको विवाद यो केबल रवि वा उनको एकाघरका परिवारका सदस्यसँग सम्बन्धित नितान्त व्यक्तिगत मामिला हो कि सिंगो पार्टी रास्वपाको पनि?

यदि यो रविको व्यक्तिगत मामिला हो भन्ने यथार्थ बुझ्ने हो भने, उनले पत्रकार सम्मलेनका लागि चयन गरेको स्थानसँगै उनको अगलबगलमा लामबद्ध भएर उभ्याइएका पात्रहरुहरुको उपस्थ्तिि पनि उचित मान्न सकिँदैन।

होइन, यो पार्टीसँगै सम्बन्धित विषय हो भने, ग्यालेक्सी टिभी रास्वपाको मुखपत्रका रुपमा चलाइएको थियो त? यदी त्यो हो भने, यस टिभीका नाममा भएको सहकारी ठगीमा रास्वपा पनि दोषी मान्नु पर्यो। पीडितको क्षतिपूर्ति जिबीदेखि रवि र रास्वपाले व्यहोर्नु पर्यो। यस मानेमा रविका विषयमा उठ्ने हरेक मुद्दामा पार्टी र पार्टीपंक्ति प्रतिवादका लागि तयार छ त?

होइन, रविका हरेक व्यक्तिगत मामिलामा पनि सिंगो पार्टीपंक्ति नै उभिन्छ भने यहाँ प्रश्न उठ्छ कि, कतै रविेले उद्दव पौडेलकी छोरीसँग बैबाहिक सम्बन्ध गाँस्नुअघि के के बाचाबन्धन गरेका थिए होलान्। भविश्यमा त्यसबारे समस्या उत्पन्न भए रे भने त्यतिबेला पनि यी महापुरुषहरु रविको दायाँवायाँ लामलागेर ङिच्चङिच्च दाँत देखाएर बचाउमा लाग्छन् त?

रविको विगतको छवि खासै सुन्दर देखिँदैन भन्दा धेरैलाई आपत्ति नहोला। तर, उनका वैद्य/अवैद्य श्री...सम्पत्ति लगायतका विषयमा वा अन्य कुनै निजी मामिलामा विवाद चर्कियो भने, त्यी सबै विवादका विषय बाहिर आउँदा पार्टी र पार्टी नेता, कार्यकर्ताले भार उठाइदिनु पर्छ कि उनी स्वयंले आफ्नै निजी निवास, ससुराली वा अन्त कतै बसेर पनि समाधानको पहल गर्ने ठाउँ बाँकी रहन्छ?

कि त्यस्तो विषयमा पनि अहिले नयाँ पुस्ताको भरोसाका रुपमा उदाउँदै गरेका रविको छवि धुमिल पार्न नियोजित आक्रमणको दुश्प्रयास सुरु भयो भनि प्रतिवादमा उत्रन्छन्?

भनिन्छ, एउटा झुटको प्रतिरक्षाका लागि सयौँ झुट खेती गर्नु पर्दछ। यही मान्यताबाट ग्रस्त देखिएका रवि अहिले एकपछि अर्को त्रुटिको ढाकछोपमा लाग्न व्यस्त छन्। रविको नीजि कारोबारलाई पार्टीको छाता ओडाउने कार्य हुँदैछ।

रविको विगतदेखि वर्तमानसम्मका गतिविधि र छविलाई नियालेर हेर्ने वा जान्नेहरुका लागि यो बुझ्न कठिन छैन कि, उनले जे गरेका छन् सबै कुरा कानूनसम्मत विधिको परिधिभित्र रहेर गरेका छन् भन्ने विश्वास अरु त परको कुरा रवि स्वयंले पनि गर्दैनन्।

किन भने, नेपाली समाज यत्ति अनौपचारिक समाजमा परिणत भइसकेको छ कि जहाँ कुनै पनि व्यक्ति वा संस्थाले केबल कानून र विधि, पद्धती वमोजिम औपचारिक परिधिभित्र मात्रै अडिएर आफ्ना दैनिक कारोबार वा व्यवसाय गर्नै सक्दैन। र सम्भव पनि छैन।

त्यसमा पनि रविले आफ्नाबारेमा जुन विवाद आयो, त्यसमा कुनै छलछाम नगरी विगतमा कानून बमोजिम कुनै पनि व्यक्तिले व्यवसाय गर्न पाउने हक अनुसार, आफूले पनि साझेदारीमा जुन व्यवसाय गरेँ, त्याे छाड्ने क्रममा यति रकम बैंकमार्फत र यति रकम व्यक्तिगत कारोबारमार्फत र यति कित्ता शेयर गोल्डेन हेण्डसेकका रुपमा लेनदेन गरी टुंग्याएको हुँ। त्यसयताको समयमा जिबी राईसँग मेरो कुनै आइनो/साइनो छैन, भनिदिएको भए खेलै खत्तम हुने थियो होला।

तर, उनले त्यो सरल र उत्तम बाटो रोजेनन्। उनले जसरी त्यो रकम मेरो खातामा आएको छैन भनि सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिए, त्यहाँ पनि उनले फेरि अर्को झुटको साहारा लिन पुगे।

तर, उनले सुरुमा प्रतिवाद गर्दै यो मेराविरुद्ध चालिएको नियोजित षडयन्त्र हो भनि दाबी गरे। जुन बाहिर उपलब्ध वैधानिक कागजात र प्रमाणहरुसँगै व्यवहारिक ज्ञानले पनि पुष्टि नै गर्दैन।

उनको नामको शेयर लगत विवरणबाट आफ्नो नाम हटाउनु अघि कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा दायाँ, वायाँ औँठा छापसहितको नोटरी पब्लिकको हस्ताक्षरसहितको तम्सुकमात्र होइन, उनका नाममा जम्मा भएको रकम उल्लेखित भौचरसहितको निस्सा पेश गरेपछि मात्रै शेयर लगत कट्टा भएको छ। त्याे पनि पहिले खरिदबिक्रीकाे तम्सुक, त्यसपछि मात्रै संचालक समितिकाे निर्णय!

जुन तम्सुकमा दुबै हातका बुढीऔँलाको ल्याप्चे धस्नुअघि छड्के किनाराका साँक्षीको रोहोबरमा रकम लिएको मात्र होइन, यदी तोकिएको मितिभित्र कम्पनीको शेयर हस्तान्तरण नभए आफू र आफ्नो एकाघरका परिवारको सदस्यका नाममा रहेको श्रीसम्पत्तिबाट भरपाई गर्ने भन्दै यो झुटा ठहरेको खण्डमा सहुँला/बुझाउँला भनि बाचाबन्धन गरेका छन्।

यस्तो अवस्थामा अब रविजीसँग केबल दुई बिकल्प मात्रै बाँकी छन्। कि त सहने, कि बुझाउँने। अर्थात, कि उनले आफूमाथि लागेका आरोपहरुबारे के गर्ने, यस्तै हुँदोरहेछ भनेर सहनु पर्छ कि, त्यसबारे आफ्नो स्तुतीगानमा मत्रमुग्ध हुँदै सामाजिक सञ्जालमार्फत ‘रवि दाई हाई हाई’ भन्दै पछि लागिरहेका पुच्छरविनाका हनुमानबाहेक पनि समाजमा अर्को ठूलो चेतनशील जमात छ भन्ने हेक्का राख्दै उनीहरुसमक्ष आफूले जान, अन्जानमा भए, गरेको गल्ती वा त्रुटि के के हुन् त्यसबारे यथार्थ जानकारी दिएर बुझाउँनु पर्छ। यसर्थ रविसामु कि सबै आरोपहरु सुन्दै चुपचाप टाउको हल्लाउँदै सहने कि त, सत्य जे हो त्यही बुझाउने बाहेक तेस्रो विकल्प छैन।  

जहाँसम्म उनको बचाउमा पार्टी र पार्टी नेताहरु नै उत्रिए, यसमा पनि सरासर गलत छ। किन भने, ग्यालेक्सी टिभीको मामिला रविको नीजि मामिला हो जसमा रवि बाहेक अन्य कोही पनि जवाफदेही हुन सक्दैन र मिल्दैन पनि। यदी पार्टी अध्यक्षको नाताले रास्वपाले वक्तव्य निकाल्नै पर्ने स्थिति बनेको खण्डमा रविकै भनाइलाई उद्रित गर्दै एउटा वक्तव्य सम्म निकाल्नु खासै ठूलो विवादको विषय नबन्न पनि सक्दथ्यो।

उनले विगतमा ग्यालेक्सी टिभी संचालन गर्दा कुन कुन स्रोतबाट पूँजी व्यवस्था गरे त्यो उनको निजी मामिला हो। उनले त्यसक्रममा आफ्नो कमाई अथवा पत्रिक चलअचल सम्पत्तिबाट संचालन गरेको हो भने उनको विषय हो। यदी जिवि राईले सहकारी ठगेर रकम दिएको हो भने पनि त्यसमा रविको खासै दायित्व रहँदैन। तर, उनी स्वयंले सहकारीबाट रकम लिएर कम्पनीमा हालेका हुन् अथवा सहकारीबाट रकम लिएर बाहिरिएका हुन् भने उनले सहकारी पीडितको रकम सरकारले फिर्ता दिनुपर्छ भन्ने होइन। त्यसको नैतिक र कानूनी निरुपणको दायित्व उनी स्वयंले व्यहोर्नु पर्छ र भरपाई गरिदिनु पर्छ।

दोस्रोः राज्य व्यवस्था र विज्ञहरुको विद्वतामाथिको प्रश्न

रविको मुद्दाले राज्यका धेरै निकायमाथि प्रश्न उब्जिएको छ। पहिलो त, यो विषयले हाम्रो सरकारी निकायको अवैधानिक कामकारबाहीदेखि बैंकिङ क्षेत्रमा भए, गरेका वैद्य, अवैद्य कारोबारको विषयमा पनि धेरै ठूलो समस्या उत्पन्न हुँदैछ। यसले हाम्रो वित्तिय प्रणालीमाथि नै प्रश्न उब्जाएको छ। कि हाम्रो सिस्टम कति कमजोर, खुकुलो र भ्रष्ट रहेछ भन्ने सवाललाई पनि उजागर गरिदिएको छ।

राज्यले भन्नका लागि हाम्रो वित्तिय कारोबार बैंकिङ क्षेत्रको माध्यमबाट हुनु पर्छ भनेपनि व्यवहारिक रुपमा यो पूर्णरुपमा कार्यान्वयन सम्भव देखिएको छैन। हामीकहाँ पैसाको कारोबार बैंकिङ च्यानलबाहेक व्यक्तिगत लेनदेनका रुपमा पनि हुने गरेको अवस्था छ।  

दोस्रो, रविको बचाउका लागि विगतमा बैँकर्स एशोशिएसन र प्रतिष्ठित बैंकहरुमा बसेर काम गरेका अनिलकेशरी शाहलाई पार्टी मुख्यालयमा उतार्नु नै गलत हो। यसले पनि शाहकै व्यवसायिक धर्म, कर्तव्यपालना र नैतिक दायित्वमाथिको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उब्जिएको छ।

अको, त्यत्रो देश, विदेशमा विद्वान कहलिएका स्वर्णिम वाग्ले छेउमा बसेर कुनै सभा, सम्मेलन वा विचार गोष्ठीमा बोल्नु कुरा पनि रविको बचाउका क्रममा बोले त्यो पनि सरासर गलत छ।

भोलि कुनै तथ्य वा प्रमाणले रविलाई विगतको नागरिकता र राहदानी प्रकरणमा जस्तै दोषी करार गरिदियो भने अहिले उनको छेवैमा बसेर प्रतिरक्षामा उत्रिएका विद्वानहरुले कसरी मुख देखाउलान्?

यहाँ उनीहरुले आफ्नो निजी मामिलाको हवला पनि दिन सक्लान्। तर, कुनै पनि पात्र वा संस्थाको क्रेडिबिलिटी विश्वसनीयता धुलिसाथ हुन धेरै ठूला घटना आवश्यक पर्दैनन्।

भलै विद्वानहरुले विश्वका प्रतिष्ठित १० वटा हार्डवड विश्वविद्यालयकै डिग्री लिएकै किन नहुन्, एउटा गलत पात्रसँगको संगतमा हुने सानो हडबडी र गडबडीले पनि उनीहरुप्रतिको विश्वसनीयतालाई धुलिसाथ पारिदिनसक्छ।

सायद, विगतमा सत्ता र शक्तिको राप र तापको भुँग्रो नजिक रहेर त्यसको आनन्दानुभूति गर्दै फेरि पनि सत्ता र शक्तिको भोकले अतृप्त आत्मा लिएर भौँतारिरहेका स्वनामधन्य विद्वानहरुलाई यो हेक्का नभएकै कारण जहाँ भतेर पाक्यो त्यही हामफाल्ने स्वभावले समस्यामा पारेको पनि हुन सक्दछ। तर, ख्याल नगरेर पनि यस्ता व्यक्तिगत मामिलाको साक्षी बस्नु कसैका निम्ति पनि हितकर हुँदैन।

कि रविले जे गरेपनि म बचाउमा उत्रिन्छु र उतार्छु भनि कम्मर कसेर मैदानमा उत्रनु पर्यो। त्यस्तो अवस्थामा पनि यहाँहरु जस्ता विद्वानहरुप्रति समाजले गरिरहेको आड, भरोसा र विश्वासमाथि कुठाराघात हुन सक्छ। त्यसपछिका दिनमा यहाँहरुलाई पनि समाजले पत्याउन कठिन हुन सक्छ।

किन भने, रविले जति भने, त्यो बाहेक उनको विगत र वर्तमानबारे यहाँलाई थाहा नहुन पनि सक्छ। तर, उनका सबै दाबीप्रति यहाँहरु पनि सतप्रतिशत सन्तुष्ट हुनुहोला भन्नेमा शंकै लाग्दछ। यसरी एकपछि अर्को विवादस्पद गतिविधिमा संलग्न रहँदै आएका पात्रहरुको अगलबगलमा बस्दै जाँदा तपाईले अहिले भेट्दै र भोग्दै आएका समर्थकहरुको ताली भोलिका दिनमा गालीमा परिणत हुन धेरै लामो समय नलाग्न सक्दछ। तपाई जस्ता थुप्रै विद्वानहरु नेपालभित्र र बाहिर यस्तै गडबडीको शिकार भएका पनि छन्।

त्यस्तो अवस्थामा यहाँलाई लगानी गरेर विध्वताको ताज पहिरिइदिने विश्वविख्यात विद्यालयले पनि आफ्नो नीतिमा सिंहावलोकन गर्नु पर्ने स्थिति नआउला भन्न सकिन्न, समयमै होस् पुर्याउँ।

अर्को सवाल भनेको, रविको नागरिकता गएपछि सांसद पद र मन्त्री पद समेत गएको थियो। त्यस अवस्थामा खारेजीमा परेको नागरिकताबाट प्राप्त सांसद र मन्त्री पद खारेज हुन्छ भने, सोही नागरिकताको आधारमा खोलिएको ग्यालेक्सी फोर के टिभीदेखि रवि फाउण्डेशनको नाममा खोलिएको चन्दा असुली धन्दा कसरी बैद्य भयो? कसरी उनको बैंक खाता बैद्य रह्यो? कसरी उनको शेयरको लगत कायम अथवा कट्टा भयो? भन्ने अनगिन्ती प्रश्न पनि जिवित नै छन्।

तर, हाम्रो देशको कानूनमा जुन लिवरल व्याख्या र व्यवहारको प्रयोग हुँदैआएको छ, त्यहीकारण यस्ता त्रुटिपूर्ण कार्यमा पनि धेरै भूतप्रभावी कानूनी कारबाहीको प्रक्रिया अघि बढेको स्थिति छैन। जान, अञ्जानमा भए, गरेका त्रुटि सच्चिएको विन्दुदेखि व्यवहारमा उतार्ने हाम्रो उदार कानूनी व्याख्यात्मक व्यवस्था कार्यान्वयनमा रहेको छ।

यदी कानूनी राजमा विश्वास गर्ने मुलुक हुन्थ्यो भने, रविले होइन, जो कोहीले पनि जुन विन्दुबाट गैरकानूनी हर्कत सुरु गरेको छ, सोही विन्दुदेखि सुधार गर्ने मात्र होइन, कानूनको परिधिले तय गरेको दण्ड सजायको भागिदार हुनु पर्दथ्यो।

यसर्थ हाम्रो मुलुकको शासन व्यवस्थामा रहेको कानूनी उदारताको सही उपभोग रविले गर्न फेरिपनि सकेनन् वा चाहेनन्। यदी चाहेको भए, विगत एक वर्षदेखि नै उनले यसलाई अवसरका रुपमा लिएर आफ्ना गतिविधिहरु कानून मुताविक नै सुधार गर्ने थिए होलान्।

तर, उनले आफ्ना भक्तहरुको स्तुतिगान देखेर मन्त्रमुग्ध बन्न चाहे। उनलाई के थाहा, भक्तहरुले आफ्नो तर्क र विवेकलाई आर्यघाटमा सेलाएपछि मात्रै उनीहरुमा आफ्ना मालिक वा गुरुप्रति अगाध भक्तिभाव सुरु गर्छन्। चाहे रामदेवका भक्त हुन् वा रामरहिमका, अथवा रविका, भक्तसँग तर्क खोज्ने मुर्खतापूर्ण कार्य हो। तर, जोसँग तार्किक विचार र विवेक बाँकी छ, उनीहरुका लागि अब धेरै अलमल नगरी रवि र उनका आसेपासे विद्वानहरुले बुझाउन जरुरी छ।

गल्ती चेतनशील मानिसबाटै हुन्छ र त्यो गल्तीको महसुस गरेर त्यसलाई सुधार्ने अथवा फेरि नदोहोर्याउने बाचा जसले गर्न सक्छ उही असल मानिसले कोटीमा पर्न सक्छ। यही मान्यतालाई आत्मसाथ गर्दै अब रविले जानेर यहाँ नजानेर त्रुटि भयो, यहाँ यत्ति अन्देखा गरेँ भनि सापेक्षित सत्यता ल्याउन जरुरी छ। अन्यथा, समयको गति र चक्रले कसैलाई पनि छाड्दैन।