कैलालीे पन्डौनका भीमबहादुर नेपाली तत्कालिन माओवादीको हिंसात्मक युद्धकालमा ज्यान जोगाउन पहाडको घरबार र जग्गा जमिन चटक्कै छोडेर सपरिवार तराई झरे। समाजमा व्याप्त सबैखाले विभेद, जातिय छुवाछुत र उत्पिडनको अन्त्यका लागि राज्यसत्ताविरुद्ध सशस्त्र क्रान्तिको माध्यमबाट माओवादी जनसत्ता स्थापना गर्ने सपना बाँड्न पुगेका तत्कालिन माओवादी नेता र कार्यकर्ताको भाषणबाट दिक्षित हुन पुगेका नेपाली पनि त्यहि सपनाको सागरमा डुबुल्की मार्दै ०५६ सालदेखि नै त्यहि क्रान्तिको यात्रामा सहभागी भएका थिए। त्यसपछिका दिनमा निरन्तर माओवादी लडाकुका लागि खाने, बस्ने व्यवस्थासँगै अन्य सहयोग गरेवापत उनी र उनको परिवार राज्यसत्ताको तारो बन्न पुग्यो। सुरक्षा निकाय र प्रशासनबाट हुनसक्ने कारबाहीबाट बच्न र बचाउन माओवादी नेताहरुकै सल्लाहमा ०६० सालतिर पन्डौनको घरबार त्यागेर तराई झरेका भीमबहादुर कैलालीको घोडाघोडीमा आएर बसे। तराईमा झरेपछि उनकी श्रीमती पार्वतीले घोडाघोडीमा बस्दा पनि पार्टीकै निम्ति सक्रिय भएर काम गरेको भीमबहादुरकी २८ वर्षीया छोरी दीपा नेपाली बताउँछिन्। बाबु, आमासँगै पहाडबाट तराईमा बसाई सर्दा भएको पारिवारिक अस्तव्यस्तताका कारण ६ कक्षामा अध्ययनरत दीपाले एक वर्ष अध्ययन गर्न पनि पाइनन्। त्यसका बाबजूद बाबु र आमाले दिनरात लुगा सिलाएर हरतरहको दुःख कष्ट झेलेर दीपासँगै उनका दुई भाइ र एक बहिनीलाई उच्चशिक्षा पढ्ने अवसर दिलाई दिए। त्यहि क्रममा विस्तारै आफू पनि माओवादी निकट विद्यार्थी राजनीतिमा सक्रिय हुँदै ०६७÷०६८ सालसम्म त्यतिबेलाको माओवादी युवा जत्था वाईसिएलमा क्रियाशील भइन्। त्यसपछिका दिनमा पनि माओवादी निकट विद्याथी संगठन अखिलको कैलाली जिल्ला सदस्य भएर काम गरेको बताउँने दीपाको बालसुलभ मनस्थितिमा यस्तो छाप परेको थियो, कि कुनै दिन हामीले पनि समाजमा सम्मानपूर्वक जीउन पाउँनेछौँ। लागेको थियो, कुनै दिन आफू र आफ्नो परिवार संलग्न पार्टी र त्यसका नेताले राज्य सञ्चालन बागडोर सम्हाल्ने अवसर पाए भने सबै विभेदको अन्त्य हुन्छ। समाजमा आफू र आफू जस्तै शोषित, पीडित र दमनको शिकार भएका सबै वर्ग, क्षेत्र र समुदायले न्याय पाउने छन्। सुदूरपश्चिमको विपन्न र दलित परिवारमा जन्मिएर पनि राजधानीको एकमात्र पुरानो विश्वविद्यालय त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा एमएड अंग्रेजी विषयमा चौथो सेमेष्टर तथा ल क्याम्पसमा बिएल दोस्रो वर्षमा अध्ययनरत दीपाको त्यो सपना पछिल्लो तीन महिनायता आएर भताभुंग भएको छ। त्रिभुवन विश्वविद्यालयको छात्रावासमा बस्दै आएकी दीपाको परिवारले दुई भाई र बहिनीलाई पनि उच्चशिक्षाको अवसर र जिम्मा दिएपछि उनी गत मंसिर १३ गते तारकेश्वर नगरपालिका वडा नम्बर १० हिलेटोलस्थित श्रीकृष्ण बिडारीको घरमा डेरा लिन पुगिन्। आफूसहित चार जना भाई, बहिनीका लागि दुई कोठाको भाडा प्रतिमहिना ८ हजार रुपैयाँ तिर्ने सहमतिमा चार वर्ष बस्नेगरी डेरा सर्न पुगेकी दीपाले भोलिपल्टै बिहानदेखि घरवालाबाट प्रताडित हुन पुगिन्। उनकी बहिनीले घरबेटीकी छोरी शर्मिला, जो पेशाले रेडियोलोजिष्ट हुन, सँग परिचयका क्रममा थर थाहा पाएपछि भोलि पल्टै श्रीकृष्णकी श्रीमती राधीका र परिवारका सदस्यले आफूहरु तल्लो जातको भएको भन्दै तत्काल कोठा खाली गर्न दबाब दिए। बिडारीको परिवारका सदस्य र भाडामा बसेका जनकराज ढुंगाना र सन्तोषी ढुंगाना खनालसमेतले आफूहरुले कोठा खाली नगरे अरु भाडामा बसेका व्यक्तिहरुले कोठा छोड्ने स्थिति भएको भन्दै घर खाली गर्न निरन्तर दबाब दिएको दीपा गुनासो गर्छिन्। ‘घरवालाले पानी पनि नदिने, दिनहुँ कराउने र तल्लोस्तरको गाली गलौज गरिरहेपछि कोठा खोज्न थालेको तीन महिना भयो। तर, कसैले थर थाहा पाएपछि प्रत्यक्ष रुपमै दलितलाई कोठा दिन्नौँ भन्ने त कतिले अप्रत्यक्ष रुपमा दिन माननेन्,’ दीपाले भनिन्। सुरुमा कोठा लिने बेलामा चार वर्ष बस्ने मौखिक सहमति गरी भाईको पनि नेपालटारस्थित कलेजमा डब्बल दस्तुर बुझाएर भर्ना गरेको उनी बताउँछिन्। चैतको दोस्रो साताबाट सुरु हुन लागेको बिएलको परिक्षाको तयारीसँगै एमएडको कक्षामा नियमित अध्ययन गर्नु पर्ने समयमा एकातिर घरवालाले घर खाली गर्न निरन्तर दबाब दिने, अर्को तर्फ दलित भएकै कारण कसैले पनि कोठा नदिने अवस्था देखेपछि दीपा बेचैन बन्न बाध्य भइन्। त्यहिबीचमा फागुनको ४ गते बिडारीको परिवार, आफन्त र भाडामा बसेका व्यक्तिहरु आएर कोठाको सामानसँगै आफूहरुलाई पनि बाहिर निकालिदिएर कोठामा ताला लगाइदिए। त्यसपछि उनले राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागमा कार्यरत घरधनी श्रीकृष्णलाई फोन गरी यदि आफूलाई घरबाट निकाले प्रहरीमा उजुरी दिने जानकारी दिइन्। जवाफमा श्रीकृष्णले आफू घर नआउँदासम्म केही नगर्न भनेपनि परिवारकै साथ लागेर घर खाली गर्न दबाब दिएको गुनासो दीपा गर्दछिन्। अछाम र कालिकोटका दूरदराजका गाउँमा जस्तो छुवाछुत र भेदभाव नगर्न आफूले गरेको आग्रहका बाबजूद श्रीकृष्णले आफ्ना बाबुको हालसालै निधन भएको र आमाले दलितलाई घरमा राख्न नमानेको भन्दै कोठा छोड्न दबाब दिए। यसरी अन्यायमा परेकी दीपाले न्यायको खोजी गर्दै बालाजु प्रहरी बृत्तमा उजुरी दर्ता गराउन जाँदा प्रहरी कार्यालयले आफ्नो उजुरी सहजै दर्ता गर्न नमानेपछि उनी मानव अधिकारकर्मीको सहारा खोज्न बाध्य भइन्। जेनतेन फागुन २२ गते उजुरी दर्ता भएपनि प्रहरीले अहिलेसम्म कुनै कदम नचालेपछि मंगलबार दीपा बाध्य भएर प्रतिनिधि सभामा रहेका सबै दलका दलित सांसदहरुको साथमा गृहमन्त्री रामबहादुर थापासमक्ष गुहार माग्न पुगिन्। हिँजो युद्धकालमा जुन मुद्दा उठाएर शोषित, उत्पिडित वर्ग र समुदायको मुक्तिको नारा लगाउँदै १६ हजार नेपालीले रगत बगाए र त्यसैको जगमा अहिले नेतृत्वपंक्ति अहिले सत्तामा पुगेको छ उनीहरुकै शासन सत्तामा आफू अन्यायमा परेको उनी बताउँछिन्। गृहमन्त्री थापासँगको भेटमा उनले प्रश्न गर्दै भनिन्, ‘आज तपाईहरु नै सत्तामा हुँदा हामीले न्याय पाउँदैनौ, समाजबाट अपमानित र अपहेलित हुन्छौँ भने त्यो हामी दलितको अपमान मात्र होइन, त्यो शहिदको रगतको पनि अपमान हो।’ शहिदको रगतको मूल्य खोज्दै दीपाले गरेको याचनाप्रति गृहमन्त्री थापाले गाउँघरमा यस्ता घटनाहरु भइरहेको भन्दै सबै मिलेर समाजमा रहेका यी कुरिती र समस्याको समाधान खोज्नु पर्ने बताएपनि थप कुनै आश्वासन नदिएको उनले बताइन्। बिडारीकी छोरी शर्मिलाले आफ्नी बहिनीसँगको परिचयका क्रममा आफ्ना बाबु श्रीकृष्ण माओवादी निकट कर्मचारी युनियनमा उनका श्रीमान पनि माओवादी पार्टीमै संलग्न भएर गत निर्वाचनमा टिकट खोजेको जानकारी दिएको दीपा बताउँछिन्। सरकारका गृहमन्त्री थापा पनि पूर्व माओवादी नेता, आफू र आफ्नो परिवार पनि पूर्व माओवादी निकट प्रतिबद्ध कार्यकर्ता र आफूलाई डेराबाट बोरा विस्तारा बाहिर फ्याँकेर बस्न र खान पनि नदिने पनि पूर्व माओवादीकै कार्यकर्ता भएपछि दीपाले विगतमा देखेको सपना भताभुंग भयो। उनी भन्छिन्, ‘म जत्तिको शिक्षित व्यक्तिको उजुरी समेत बालाजुको प्रहरी बृत्तले सुन्दैन र न्याय पाउनु पर्ने गृहमन्त्रालयबाट न्याय पाउँदिन भने दूर दराजका शोषित, उत्पिडितले कहिले न्याय पाउँलान्?’ देशकै राजधानीमा आफूले व्यहोरेको अमानविय छुवाछुत र विभेदपूर्ण व्यवहारले विच्छिप्त बनेकी दीपा भन्छिन्, ‘पहुँचमा नभएसम्म यो देशमा न्याय पाउँन सकिँदो रहेनछ। नेताहरुको भाषण जति सुन्दर भएपनि व्यवहारमा त्यो सुन्दरता हुँदोरहेनछ।’ आजभन्दा १६ वर्षअघि माओवादी युद्धका क्रममा बाबु भीमबहादुरले पन्डौनको घरवार गुमाउँदाको पीडा सम्झिँदै दीपा भन्छिन्, ‘त्यतिबेला माओवादी युद्धमा लागेवापत गाउँको घरवार र श्रीसम्पत्ति गुमायौँ। आज माओवादीकै नेताहरु संलग्न नेकपाको सत्ता छ तर, राजधानीमै पूर्व माओवादी निकट कार्यकर्ताकै घरबाट मानविय मूल्य र सामाजिक सम्मान समेत गुमायौँ। यो भन्दा दुःख मेरालागि के हुन सक्छ र?’ भावविहल हुँदै दीपाले भनिन्, ‘आजको युगमा पनि मैले मानिस भएर बाँच्न पाउँदिन र त्यसैका लागि सिंगो राज्य र समाजसँग पैँठाजोरी खेल्नु पर्छ भने मलाई अरु कुराको मतलब छैन। अबको बाँकी दिन बिएल पढाई सकेर यहि वर्ग र समुदाय न्याय र सम्मानका पक्षमा निरन्तर लाडिरहन्छु। यसै हार खाँदिन्।’